Fryderyk III
Fryderyk III popierał Krzyżaków, był zwolennikiem likwidacji Związku Pruskiego i represjonowania jego przywódców, czym przyczynił się do wybuchu wojny trzynastoletniej (1454-1466) pomiędzy Polską a Zakonem. Wojna, wbrew nadziejom cesarz, zakończyła się polskim zwycięstwem i poddaniem Państwa Krzyżackiego feudalnemu zwierzchnictwu Korony polskiej (II pokój toruński w 1466 roku). Fryderyk pozostał militarnie bierny wobec tego konfliktu.
Sytuacja na zachodzie jest więc w tym okresie spokojna.
Hospodarstwo Mołdawskie
Po śmierci Aleksandra w 1432 r. Mołdawia została ogarnięta przez kryzys polityczny w związku z działaniami wielu pretendentów do tronu (licznych synów, a potem i wnuków Aleksandra). Kolejni pretendenci sięgali to po wsparcie polskie (hołd Polsce złożył Eliasz I, z Polską związani byli także m.in. Roman II i Aleksander II), to po węgierskie (m.in. Piotr II i Bogdan II); umacniali się lokalni bojarzy niejednokrotnie pozbawiający tronu bardzo często zmieniających się w tym okresie hospodarów. W sprawach mołdawskich interweniowali też władcy sąsiedniej Wołoszczyzny. W okresie tego chaosu Mołdawia utraciła m.in. twierdzę w Chocimiu na rzecz Polski, oraz port w Kilii na rzecz Węgier. Miary zniszczenia dopełniały najazdy tatarskie. W 1456 r. poróżniony i z Polską, i z Węgrami hospodar Piotr III Aron podpisał przymierze (za cenę corocznego haraczu) z nowym potężnym graczem, który pojawił się w regionie − imperium osmańskim. Jednak już rok później, dzięki pomocy hospodara wołoskiego Włada Palownika Piotr został usunięty z tronu, a władzę w Mołdawii objął jego bratanek, Stefan III Wielki, uważany za najwybitniejszego władcę mołdawskiego.
Stefan Wielki panował w Mołdawii w latach 1457−1504. Podczas swojego panowania przeobraził Mołdawię w silny organizm państwowy, długo utrzymując niezależność wbrew interesom i ambicjom potężniejszych sąsiadów, dążących do jej podporządkowania sobie. Od 1470 r. prowadził aktywną politykę na Wołoszczyźnie bardzo często interweniując tam zbrojnie w celu osadzenia na tronie książąt zorientowanych antyosmańsko. To zaowocowało reakcją imperium osmańskiego − Stefan jednak pokonał wielką turecką wyprawę w głośnej bitwie pod Vaslui w 1475 r. Zdołał także dzięki pomocy węgierskiej oprzeć się kolejnej wyprawie (mimo porażki w bitwie) w 1476 r. W 1481 r. został jednak już zmuszony do płacenia haraczu Turkom, a w 1484 r. utracił na ich rzecz porty czarnomorskie. Ta klęska, a także pokój turecko-węgierski, skłoniły Stefana do złożenia w 1485 r. hołdu lennego królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Jego sytuacja jednak była trudna, a wsparcie polskie zdecydowanie mniejsze od oczekiwanego, wobec czego Stefan zmuszony został w 1487 r. do uznania zwierzchnictwa tureckiego. Gdy w 1497 r. wkroczyły do Mołdawii wojska króla polskiego Jana Olbrachta, Stefan obawiając się, że ich celem jest pozbawienie go tronu mołdawskiego, podjął z nimi walkę i pokonał ich w czasie odwrotu do kraju po nieudanym oblężeniu zamku w Suczawie.
Walki w Mołdawii wplatają się w o wiele dłuży kontekst wojen z Turcją, które Polska przegrywa tracąc również Mołdawię i dostęp do Morza Czarnego. Więcej o wojnach z Turcją poniżej.
Litwa
Witold bezskutecznie próbował rozbić Złotą Ordę, ponosząc klęskę w bitwie nad Worsklą (12 lub 16[4] sierpnia 1399). Wielkie Księstwo Moskiewskie parło na zachód, podbijając w 1478 Nowogród Wielki), w 1485 Iwan III oderwał od Litwy tereny nad górną Oką i Wiaźmą (1494), w latach 1500-1503 Rosjanie opanowali ziemię czernihowsko-siewierską oraz Smoleńszczyznę ze Smoleńskiem (1514). W wielu wojnach (1512-1522; 1534-1537) Litwa odzyskała jedynie Homel i Starodub (wojny litewsko-rosyjskie).
Litwa słabnie w okresie panowania Wilhelminów i staje się coraz mocniej łupem sąsiadów. Najpierw Polski, później Rosji, na końcu także Turcji.
Władysław Warneńczyk
Panowanie tego króla w historii faktycznej ukazało wszelkie niedogodności unii z Litwą. Polska uwikłała się w ten sposób w kłopotliwą sytuację, w której wewnętrzne rozdarcia Wielkiego Księstwa Litewskiego i co za tym idzie niejasna sytuacja poparcia dla króla miały dwojakie skutki. Po pierwsze musiał on bardziej liczyć na poparcie ze strony możnych i dosłownie przekupywać ich kolejnymi przywilejami, co osłabiało jego władzę. Z drugiej zaś strony powodowało, że Zakon Krzyżacki czy w tym wypadku Zygmunt Luksemburski, mieli spore pole do ingerowania w wewnętrzne sprawy kraju.
W mojej historii alternatywnej sytuacja wyglądałaby inaczej. Rok 1434, czyli początek panowania trzeciego z kolei Wilhelmina – nazwijmy go dla uproszczenia również Władysławem Warneńczykiem nie byłby naznaczony tak silnymi sprzecznościami wewnętrznymi. Można zakładać, że chociaż możnowładztwo miałoby wpływ na wybór króla i tworzyłaby się swego rodzaju ‘dynastia elekcyjna’, to z uwagi na mniejsze napięcia, król byłby mniej zależny od możnych. Nie byłoby też tak silnych sił antypolskich wokoło. Poza Litwą oczywiście.
Tutaj znowu pozostaje pytaniem otwartym, czy po klęsce na Podolu i będąc osobnym państwem Litwa podniosłaby się z upadku, czy tonęła w sprzecznościach wewnętrznych. Przyjmuję tę pierwszą wersję, a więc sytuację, gdzie klęska w wojnie o Podole działa na Litwinów pobudzająco i na pewien czas kraj wychodzi z chaosu.
Kazimierz Wilhelmin
Panowanie Kazimierza Jagiellończyka jako króla polski należało do najdłuższych w dziejach królestwa. Trwało 45 lat i przypadało na zmierzch gotyku w Polsce i krystalizacje instytucji demokracji szlacheckiej oraz supremacje szlachty nad innymi stanami. Wstąpił na tron Polski dopiero po trzech latach od śmierci swego brata Władysława III pod Warną w 1444 roku. Miało to na celu uzyskanie od możnych Polskich lepszych warunków unii dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w którym rządził od 1440 roku. Był to też okres wojny trzynastoletniej(1454-1466) z Zakonem Krzyżackim w wyniku której Polska po podpisaniu pokoju toruńskiego odzyskała Pomorze Gdańskie, Warmię i ziemie chełmińską oraz michałowską. Dzieje tej wojny wiążą się z przyznaniem szlachcie przywileju cerekwicko-nieszawskego w 1454 roku, który nakazywał królowi pytać szlachtę o pozwolenie zwołania pospolitego ruszenia czy nałożenia nowych podatków co w znaczny sposób ograniczyło prerogatywy króla i wzmocniło szlachtę. Panowanie Kazimierza w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim było czasem w którym państwo polsko-litewskie uzyskała status mocarstwa w środkowej europie.
Zakładam, że instytucja demokracji szlacheckiej w Polsce rozwijałaby się także i bez problemów z Wielkim Księstwem Litewskim oraz bez wojny z Zakonem Krzyżackim, ale jednak można przyjmować, że w okolicznościach istnienia Królestwa Polskiego w kształcie w jakim je omawiam, władza króla byłaby silniejsza. Umocnienie się pozycji Kazimierza Wielkiego jako mocarstwa w Europie Środkowo-Wschodniej (Czechy i Węgry) oraz brak zagrożenia ze strony Zakonu powodowałby naturalne walki z Litwą, mimo jej umocnienia. Przyjmijmy więc, że w miejsce trzynastoletniej wojny z Zakonem pojawia się w tym miejscu wojna Trzynastoletnia z Litwą. W efekcie zwycięstwa w tej wojnie Polska uzyskuje kolejne zdobycze terytorialne na wschodzie.
Rzesza Niemiecka
Pod rządami Habsburgów Rudolfa I i Albrechta I Niemcy odetchnęły, aby w XIV wieku znów pogrążyć się w wojnach domowych między rywalizującymi o koronę dynastiami Habsburgów z Austrii, Wittelsbachów z Bawarii i Luksemburgów. Jednocześnie po raz pierwszy doszło wtedy do unii Niemiec z Czechami i Węgrami, a Hohenzollernowie rozpoczęli swoją karierę otrzymując w 1415 r. od cesarza Brandenburgię.
W 1438 r. na tronie niemieckim na stałe zasiadła dynastia Habsburgów, hrabiów z Górnej Alzacji, którzy w XIII w. przejęli Austrię po wymarłym rodzie Babenbergów. W XVI w. reformacja doprowadziła do długoletnich wojen religijnych, ponieważ katoliccy cesarze uważali się za namiestników Chrystusa winnych walczyć z herezjami, natomiast książęta upatrywali w sporach teologicznych i walce o wolność wyznania okazję do osłabienia zwierzchności cesarskiej. Dzięki układom z Jagiellonami Habsburgowie przejęli w 1526 r. na stałe trony czeski i węgierski. Unia personalna Niemiec, Czech i Węgier utrzymała się aż do kresu Świętego Cesarstwa, jako że niemal każdorazowo elektorzy Rzeszy oraz szlachta czeska i węgierska wybierały tych samych władców (w XVII w. Habsburgom udało się wprowadzić dziedziczność tronu w Czechach i na Węgrzech, podobne próby w Niemczech zawsze okazywały się bezskuteczne).
Stałe walki wewnętrzne w Świętym Cesarstwie Rzymskim angażowały w tym okresie również Polskę. Trzeba pamiętać, że ze stolicą w Poznianiu i bez Unii z Litwą, Królestwo Polskie było o wiele bardziej zainteresowane sprawami na zachodzie. Był to okres gdy również na zachodzie (czyli na terenach Brandenburgii) Polska zyskała nabytki terytorialne. Oś wokół której wszystko się kręci jest w mojej historii alternatywnej zupełnie inna. Granice Cesarstwa i Polski w historii faktycznej przez setki lat praktycznie się nie zmieniały (Polska była uwikłana w sytuację na Wschodzie i w problemy z Zakonem) a Rzesza Niemiecka była zjadana przez wewnętrzne walki. W mojej historii alternatywnej nie ma Zakonu Krzyżackiego, więc głównym problematycznym elemetnem jest Litwa, a Polska jest o wiele bliżej Rzeszy. Dlatego angażowanie się w jej sprawy było czymś naturalnym.
Nie bez znaczenia dla XVI wieku pozostaje również wzrost gospodarczy mocno odczuwalny przez Polskich magnatów. Duży wzrost handlu zbożem powoduje rozrost majątków, chociaż w dalszych wiekach będzie przyczyną zacofania gospodarczego kraju w porównaniu do Zachodu Europy. Tak to wyglądało w historii faktycznej. Jak byłoby w mojej wersji historii? Również mocno rozwinąłby się Gdańsk, ale jako miasto dużo bardziej Polskie – niż było naprawdę. Znów wpływ braku zakonu krzyżackiego. Gospodarcze prosperity kraju wpływa na kulturę i Polska doby renesansu jest jednym z przodujących kulturowo krajów Europy. Wciąż prężna gospodarka pozwala na prowadzenie aktywnej polityki w regionie i powoduje, że Habsburgowie nie zyskują panowania nad tronami w Czechach i na Węgrzech. W historii faktycznej Polska była zbyt uwikłana w kwestie Litwy, Zakonu i Wschodu, aby pozostawać jednocześnie aktyną w Europie Środkowej. W mojej wersji historii Polska jest skoncentrowana na tej części Europy, w której na razie dominuje nad Habsburgami. Mimo wszystko jednak walka o Węgry wikła nasz kraj w wojnę z Turcją, która jest dla kraju bardzo kosztowna i osłabia go. Rozpoczyna się okres silnych napięć na południu. Nie chcąc rezygnować ze swojego znaczenia na terenach na których władali w faktycznej historii Habsburgowie i Turcy, Polska wikła się z nimi w silne konflikty obciążające skarb państwa i powodujące rozrost znaczenia szlachty. W stosunku do Rzeszy pozycja Polski jest w tym okresie nadal jednak silna również ze względu na pokój w trakcie wojen religijnych. Zakładam, że Polska w mojej historii alternatywnej byłaby równie tolerancyjna jak w historii faktycznej.
Narodziny Rosji
Za Iwana III Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana Moskwa, jako stolica, a także Kreml moskiewski, jako rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto z czasem nazywać grecką nazwą Rusi: Rossija – Rosja. Sprawujący od 1505 roku rządy Wasyl III dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłączając do swego państwa: Psków (1510), Smoleńsk (1514) i Riazań (1521). Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się wówczas jedynym istniejącym państwem ruskim (zachodnie księstwa ruskie zostały wcześniej zajęte przez Litwę i Polskę) oraz jedynym niepodległym państwem prawosławnym na Świecie. W 1472 roku Iwan III Srogi poślubił Zofię Paleolog, bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego, Konstantyna XI Dragazesa. Po upadku Cesarstwa Bizantyjskiego Wielkie Księstwo Moskiewskie zyskało na znaczeniu jako spadkobierca Bizancjum.
Początek XVI wieku to rozrost Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Biorąc pod uwagę słabnięcię Litwy, która w tym wypadku nie byłaby w Unii z Koroną, postępy Rosji byłyby szybsze. Kraj ten dużo szybciej niż w historii faktycznej rozwijałby się na zachód. Na razie jednak, do końca trwania dynastii Wilhelminów Rosja i Polska są od siebie oddzielone słabnącą Litwą. Rysują się pewne możliwości współpracy z Rosją w kwestii podboju całego pozostałego jeszcze terytorium tego ogromnego kraju.
Potęga Turcji
Szczyt potęgi Turcji nastąpił za Sulejmana Wspaniałego, który na przeł. XV i XVI w. zakończył podbój południowo-wschodniej Europy (m.in. 1521 zdobycie Belgradu, 1541 – Budy, podporządkowanie Siedmiogrodu).
Ostatecznie końcówka Dynastii Wihelminów stoi pod znakiem rosnącej roli szlachty w Państwie (choć mniejszej niż w historii faktycznej) oraz utracenia wpływów w Europie Środkowej, gdzie do głosu coraz bardziej dochodzą Habsburgowie a przede wszystkim Turcja. Turcja staje się też kolejnym graczem dążącym do skorzystania terytorialnie na upadającym państwie Litewskim. Dochodzi do częściowego rozbioru Litwy, za czasów panowania Zygmunta Starego. Polska, Turcja i Rosja zagarniają dla siebie pewne części terytorium Litwy. Panowanie ostatniego Wilhelmina – Zygmunta Augusta stoi pod znakiem intryg jego matki królowej Bony i braku męskiego potomka.
No comments:
Post a Comment